Mysterieuze verdwijning van oud-Gordykster na 70 jaar opgelost
april 20, 2015 in historie, nieuws door Redactie
Heiman Sanders Leefsma was ooit één van de Joodse inwoners van Gorredijk. Hij was een rechtstreekse afstammeling van David Levi, de eerste Jood die zich in 1775 blijvend in Gorredijk vestigde. Bij het aannemen van achternamen in 1811 nam David Levi voor zichzelf, zijn kinderen en kleinkinderen de naam Leefsma aan. Het is één van de families die in de Gorredijkster kille (kehilla wil zeggen: joodse gemeente) altijd een belangrijke rol heeft vervuld.
Heiman Sanders Leefsma werd geboren in Gorredijk in 1854 als achtste en laatste kind van Sander Heiman Levi Leefsma en Betje Davids Kalf. Hij trouwde op 3 oktober 1877 in Utrecht met Magalina Mossel en werd koopman en manufacturier aan de Langewal (toen nr. 57) in Gorredijk. Hij handelde destijds veel in afgesneden lappen, die hij met kistenvol uit Amsterdam haalde. De vrouwen noemden dat “wylde lapen” en de koopman kreeg de bijnaam “Heiman Moailap”.
Het gezin kreeg 14 kinderen, waaronder een doodgeboren jongetje. Vijf van de overgebleven dertien kinderen overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. Het echtpaar vertrok in 1916 met hun dochters Henriëtte en Esther naar Apeldoorn, waarna hun zonen Jozef en Salomon de textielzaak voortzetten tot 1919. Daarna nam dochter Sara Josina met haar man Samuel Wolf de zaak over. Tot in 1935 Jozef met zijn vrouw Rebecca de Vries en hun kinderen Magda, Izak, Herman en Japie weer hun intrek namen in het pand aan de Langewal. Van laatstgenoemd gezin overleefden alleen moeder Rebecca en zoon Herman de oorlog. Herman heeft de zaak na de oorlog nog enige jaren voortgezet, waarna die in 1949 in handen kwam van Bellinga. Waarmee een einde kwam aan 120 jaar textielhandel Leefsma in Gorredijk.
Magalina Mossel overleed in 1932 in Apeldoorn. Bekend was dat Heiman Sanders Leefsma in 1942 nog in leven was, maar na de oorlog was van hem geen spoor meer te vinden. Hij zou begin 1943, hij was toen al bijna 90 jaar, zich moeten melden voor deportatie, maar is niet verschenen en als vermist opgegeven.
Achterkleindochter Sara Kirby-Nieweg, kleindochter van voornoemde Sara Josina, heeft jarenlang veel moeite gedaan om uit te vinden wat er met haar overgrootvader was gebeurd. Ze had hierover contact met instanties als het Rode Kruis, Westerbork, Bad Arolsen, Apeldoorns Archief en het Gelders Archief, maar kwam geen stap verder. Hij werd overal vermeld als “vermist in de Holocaust”.
Het bleef 70 jaar lang een raadsel. Totdat in december 2012 in Las Vegas zijn laatste kleinkind stierf. Dat was Rudy Leefsma, zoon van Salomon, die in 1940 met zijn gezin naar Amerika was uitgeweken. Rudy Leefsma was in 1944/1945 lid van de Prinses Irene Brigade en gestationeerd in Engeland en Nederland. In die tijd heeft hij ruim 90 brieven naar zijn ouders in New York geschreven.
Sara Kirby kreeg uit zijn nalatenschap deze brieven in handen. Geschreven op heel dun luchtpostpapier en daardoor na 70 jaar soms nauwelijks nog leesbaar. Maar hier uit kwam wel de duidelijkheid over het lot van haar overgrootvader, waarnaar ze zo lang op zoek was geweest. In één van die brieven schrijft Rudy aan zijn vader, dat hij slecht nieuws heeft en dat zijn grootvader door de Duitsers met stoel en al uit zijn huis was gehaald, omdat hij niet meer kon lopen.
Gewapend met dit nieuws nam Sara weer contact op met het Rode Kruis, die haar toen wisten te vertellen dat er in 1958 een rechtszaak was geweest om het overlijden van Heiman Leefsma vast te stellen, en dat het vonnis in het Gelders Archief zou moeten zijn. Na enig speurwerk van een medewerker daar, werd het vonnis inderdaad gevonden, en daaruit bleek dat Heiman Sanders Leefsma door de Duitsers naar het Apeldoornsche Bosch (Joodse psychiatrische instelling) was gebracht op 20 januari 1943 en dat hij vanwege zijn slechte lichamelijke staat in de ziekenbarak zou zijn ondergebracht, en in de nacht van 21 op 22 januari samen met de patiënten en inwoners en leden van het verplegend personeel regelrecht (niet via Westerbork) naar Auschwitz werd gedeporteerd. Van al deze mensen is hun overlijdensdatum 25 januari 1943.
Aangezien dit transport niet via Westerbork is gegaan, heeft er geen administratie plaatsgevonden, en omdat Heiman Leefsma geen inwoner was van de instelling stond hij daar ook niet ingeschreven. Dat is dus de reden, waarom hij op geen enkele transportlijst stond.
De zoektocht van Sara Kirby-Nieweg naar het lot van haar overgrootvader staat uitgebreider op de website Community Joods Monument.
Is deze ontdekking ook doorgegeven aan Kamp Westerbork? Mijns inziens hoort dit verhaal daar wel te zijn.
Sara Kirby-Nieweg laat het volgende weten:
Ik heb doorlopend contact gehad met José Martin van het Herinneringscentrum Westerbork en met Raymund Schütz van het Rode Kruis. Zij hebben mij beiden continu advies gegeven. Alle instanties zoals Oorlogsgraven, Joods Monument en Yad Vashem zijn op de hoogte gebracht, en de overlijdensdatum en -plaats van Heiman Sanders Leefsma zijn nu op alle relevante plaatsen aangepast.