Door Anne Veenstra, Rolde

Kort na de Tweede Wereldoorlog stonden er in Kortezwaag tal van bijzondere of leuke woningen. In “ ’t Leantsje” stond aan de rechterkant, beginnend na de tuin van kruidenier Geert Teijema een blok geel bepleisterde woninkjes. Deze woninkjes waren gebouwd voor mensen die weinig huur konden bouwen.

Links op deze foto zie je nog een stukje van de schuur, die er nu nog staat. Even voorbij de woninkjes was rechts een reed, die naar “Veenstra’s lântsje” of “Houtsjekamp” leidde. Hier kon je ook komen via het zandpaadje naar “De Pôle”. Het stukje land, waarin het paard liep van brandstoffenhandelaren Anne en Geert Veenstra, was een trekpleister voor de voetballende jongens uit Kortezwaag. Tijdens het voetballen moest je je ogen goed de kost geven, want soms verscheen uit het niets “ouwe” Veenstra (Anne) en die moest de bal niet te pakken krijgen. Die bal was gemeenschappelijk bezit, gekocht van het geld dat tijdens een huis-aan-huiscollecte bijeen was vergaard. Het stukje land heeft trouwens heel lang nog als korfbalveld van O.D.K. gediend. Naast de reed naar het weiland was de Tsjinwijk en aan het einde van ’t Leantsje was een wit houten bruggetje dat de toegang verschafte naar de boerderij van Wiebe en Aaltje Hofma en zoon Henkie.

Toen de woning in 1807 werd gebouwd hoorde dat stuk grond bij Terwispel, de Tsjinwijk was de grens. Emeritus predikant Johannes Frederikus Heidegger Houwing was aan het einde van de 19e eeuw een bekende bewoner. Na Hofma woonden er de families Jan Hagen en Anne Jongsma en de boerderij werd ruim 40 jaar geleden afgebroken ten behoeve van een nieuwe woonwijk. Als je voor het bruggetje linksaf slaat kom je voor een hek. We klommen wel eens over dat hek en liepen door het weiland over de voormalige lijnbaan en achter de Vinkebuurt langs naar de Bamboesteeg. Hier stonden een paar woningen en de kinderwagenfabriek van Jonkers. De Bamboesteeg kwam uit op de Hoofdstraat en als je langs de winkels van schoenmaker Van Wallinga en kledingzaak Pal en Rudolphus liep, dan was je bij Schansburg.

De achterzaal van Schansburg was voor kinderen onomstotelijk verbonden met Sinterklaas. Op de zaterdag voor 5 december kwamen Sint en Piet met de boot van Vleeshouwer of de Tjerk Hiddes van Steffen van der Werf aan bij de hoofdbrug , om vervolgens op de schimmel een rondgang te maken door Gorredijk en Kortezwaag. Na de rondgang volgde het feest in de grote zaal van Schansburg. De voorzitter van de WHI, Roel Rudolphy opende het feest en met behulp van Gerrit van der Walle en zijn piano werden sinterklaasliedjes gezongen en gekeken naar een buikspreker met sprekende pop of een goochelaar. We gingen daarna voldaan naar huis met een taaiman en een speculaaspop! En thuis mocht je natuurlijk je klomp of schoen bij de schoorsteen zetten!

Terug voor de bijzondere of leuke woningen in Kortezwaag gaan we naar ’t Weike. Aan weerszijden van de straat staan een aantal fraaie Jugendstil woningen. Deze woningen zijn in 1910 opgetrokken van zandsteen, dat een grote duurzaamheid heeft. Daarom staan ze er nu wellicht nog steeds. Karak-terestiek zijn de om en om gemetselde rode en witte stenen. In ’t Weike waren kort na de Tweede Wereldoorlog vijf winkels, twee aannemers, een petroleumboer, een wagenmaker en de Boerenleenbank! ‘t Leek de Kalverstraat wel! De volgende bijzondere gebouwen zijn te vinden aan de Lijkweg, het huidige De Leien. Uiteraard is de kerk door de eeuwen heen heel belangrijk voor de “Koartsweachsters.

De huidige kerk dateert van 1797, daarvoor was er de katholieke Mariakerk. Ook de consistoriekamer en de “Posterije” zijn opvallende bouwwerken. Voor de pastorie was een groot grasveld, dat in het voorjaar vol stond met krokussen en sneeuwklokjes. Ook in de vijver tegen de weg bloeiden mooie waterplanten. Deze pastorie wordt in 1854 gebouwd mede dankzij een schenking van 800 gulden door “vrouw douairiére” Van Lijnden en later zijn er nog enkele verbouwingen. In 1942 woonde ds. Springer er en in onze kinderjaren woonden er twee gezinnen in en daarvan herinner ik mij familie Mesman en Andries en Baukje Seinstra met hun kinderen Anne, Jan en Tytsje. Het huis tegen de consistoriekamer werd bewoond door de familie Groensma. De heer Groensma was niet alleen koster van de kerk, maar hij deed ook werkzaamheden voor de begrafenisvereniging “De Laatste Eer”. Als er iemand in Kortezwaag overleden was, dan trok Groensma zijn zwarte slibjas en streepjesbroek aan en bezorgde huis aan huis rouwkaartjes in de grootte van een briefkaart. Volgens mij groef hij ook de graven en leidde hij de begrafenissen.

Tussen de Lijkweg en de Dwarsvaart liepen enkele zandpaden en we volgen nu zo’n zandpad naar de Dwarsvaart. Kort na de Eerste Wereldoorlog was er een grote woningnood en vaak woonden meerdere gezinnen bij elkaar in. De gemeente Opsterland kocht daarom in Gelderland enkele barakken die eerst gediend hadden voor de internering van Belgische vluchtelingen. Van die barakken werden aan de Dwarsvaart hulpwoningen gemaakt en hoewel in 1923 de noodwoningen werden verbeterd gebruikte men in de volksmond consequent het woord “barakken”.

Ik herinner me nog dat de families De Vries en Hofstra daar met vrij grote gezinnen woonden. Als je even verder over de ophaalbrug in de Dwarsvaart gaat dan zie je direct links de in 1916 gebouwde “Sonneborge” of zoals wij altijd zeiden : de Zonneburcht. Familie van Siebren Wallis de Vries hebben jaren in deze bijzondere woning gewoond.

Volgens mij hoorde het lange blok woningen aan de Nijewei bij Gorredijk, maar omdat de kinderen uit dit blok op de Kortezwaagster school zaten, noem ik het even bij de bijzondere woningen van Kortezwaag. Als er bijvoorbeeld aan Pieter en Jouke de Vries gevraagd werd waar ze woonden, dan kreeg je gegarandeerd als antwoord “In de diesel”, want zo werd dit blok huizen genoemd. Tegenover de diesel aan de overkant van het weiland en de Opsterlandse Compagnonsvaart ligt de Vinkebuurt. De vader van de beroemde socialist en de in de Tweede Wereldoorlog geëxecuteerde Jan Eisenga had een timmermanszaak in Kortezwaag, waar later de melkboeren Tinus Dijkstra en Bron woonden. Eisenga bouwde in het begin van de 20e eeuw twintig goedkope woningen naast zijn werkplaats om de bewoners van de spitketen een beter onderdak te bieden. Bij de huizen kwam een vergaderlokaal , want volksopvoeding stond hoog in het vaandel bij de socialisten van die tijd. Vanwaar de naam Vinkebuurt? Er wordt wel beweerd dat de halfsteense tussenmuren de oorzaak van de naam is!

Vinkebuurt.