Door Anne Veenstra, Rolde

Op stap in mijn dorp Kortezwaag rond 1950

“Langs het tuinpad van mijn vader” is een melancholisch lied van Wim Sonneveld met hunker naar vroeger, naar het leven dat zo eenvoudig leek en nog niet alles was veranderd.

In 1946 verhuisden wij als gezin van Ravenswoud naar Kortezwaag en naar dat dorp ken ik dezelfde hunkering als in het lied van Sonneveld.

In november 1947 schreef Hielke Jacob Werkman dit gedicht over Kortezwaag:

MYN DOARPKE

Koartsweagen, myn doarpke, is net sa hiel ryk.
Flink, alles yn oarder en ticht by Gordyk.
Koartsweagen moai doarpke en simmers sa grien.
De túntsjes mei blommen, sa moai foar elkenien.
En simmers de lânnen mei prachtich moai fé.
’t Kin meidwaan op ierde, sok fé ’s dan wol ré.
De boeren en de faklju se binn’ by de tyd,
Har hân út de mouwekin laitsje dan bliid.
In flinke weinmakker, ferjit net de smid.
Sjoch, dát binne ek faklju, wat elk hjir wol wit.

By Lingsma is’t yn oarder, syn seal is in pracht.
En jûns is der drokte, ’t is moai dêr yn ’t ljocht.
Dy minsken geryflik, ja elk wit dat skoan.
Net mear der oer sizze, ’t stiet ús sa wol oan
Koartsweagen kin meidwaan al rint it net foaroan;
Trije flinke brêgen, oars alles gewoan.
Yn ús doarpke is ek in iisbaan, syn klub hjit “Hâldt Moed”.
De baan koe wol grutter, mar och it komt goed.
En d’ Ald Singel, ’n lyts paradyske, sjoch dochs ’s yn’t run.
Sa’n tochtsje is prachtich, dat ha ‘k ûnderfûn.

Koartsweagen hie noch wat … ’t Jonkerslân yn.
De minsken binn’ himmel, de wask oan ‘e lyn.
Dêr ’t de fûgels sa sjonge, it makket jo sûn.
Mar 50 jier lyn waard d’r noch oars wat fûn:
Prachtige bosken mei beammen sa swier.
Ek smuk wier’n de leanen, ik wit it is wier.
Jo seagen dêr spjirren, sa ticht en sa grut,
Ek beammen fol ikels, oare wiene wol e’s blut.

Mar gâns is’t feroare, no is ’t alles gewoan,
Fuort binn’de bosken
Foar altiid bedoarn!

MIJMERINGEN

In gedachten ga ik zo’n zestig jaar terug en ik zit op het hekje voor het huisje van mevrouw De Boer op de viersprong bij de lagere school. Als je zuidwaarts gaat, dan ga je naar Jubbega, in tegenovergestelde richting kom je in Gorredijk. De straat tegenover mij, die we “ ’t Weike” noemen , gaat richting de brug over de Opsterlandse Compagnonsvaart en daar moet ik straks weer langs naar huis, dat aan het “Oosterend” ligt.
De vierde weg van de viersprong, tegenover “t Weike dus, noemen we de Lijkweg en die gaat richting Jonkersland-Langezwaag.

Lykwei (Lijkweg).

Het tochtje dat ik in gedachten heb, gaat eerst de Lijkweg op. Deze weg heet zo omdat aan de weg de kerk en het bijbehorende kerkhof liggen.
Nog geen honderd meter vanaf het kruispunt ligt links, tegenover de boerderij van Jongsma, de ijsbaan van “Hâldt Moed”. Wat is dit ’s winters een vermaakcentrum voor de jeugd. We rijden rondjes, doen tikspelletjes, spelen met stokken een partijtje ijshockey. Zo nu en dan krijgt de ijspret een romantisch tintje als we “meisjes pakkertje” doen of samen met een meisje een rondje schaatsen. Dan zet je de handen in de zij van het meisje en duwt haar zo voort of we houden naast elkaar schaatsend elkanders handen kruislings vast. Topmiddagen zijn er als er kortebaanwedstrijden met beroemde schaatsers worden gehouden. Het is dan erg druk op de baan met ook veel mensen uit andere dorpen, die allen een snippermiddag hebben. Bij een lange winter zijn er niet alleen wedstrijden voor mannen (160 meter) en vrouwen(120 meter), maar ook estafettewedstrijden en paarrijden, waarbij de man één hand op de rug legt en de vrouw , die haar hand in de zijne heeft gelegd, zo voorttrekt. Ook zijn er wedstrijden waarbij twee mannen en één vrouw achter elkaar schaatsend een stok vast houden De ijsbaan van Hâld Moed is ook geschikt voor langebaanwedstrijden. Meestal worden er dan drie afstanden gereden : 500-, 1500- en 3000 of 5000 meter. In zo’n lange winter zijn ook de langebaan-afvalwedstrijden en koppelwedstrijden populair. Bij de afvalwedstrijden starten steeds groepen van 4 of 5 rijders, waarvan na elke ronde de laatst doorkomende moet afvallen. Bij koppelwedstrijden rijdt een tweetal schaatsers om beurten een ronde tegen een tweetal andere schaatsers. Traditiegetrouw is de prijsuitreiking in Café Lingsma aan het Oosterend. Het ijshokje aan de baan is er alleen maar om je op te warmen of een kopje chocolademelk (poeiermolke) met koek bij Lammert en Tinus en hun vrouwen Annigje en Griet te kopen.
Heel populair zijn de schoolschaatswedstrijden en de ledenrijderijen voor leden van Hâldt Moed. Bij beide evenementen zijn er complete families op de ijsbaan! Zo nu en dan krijgt de hele school ijsvrij, net zoals we ’s zomers soms warmtevrij krijgen als de temperatuur in de klas hoger is dan 80 graden Fahrenheit. De verlichte baan met populaire muziek is ’s avonds zeer in trek en zo nu en dan krijgen we van onze ouders verlof er naar toe te gaan. Feest!

Na de ijsbaan komen er drie woningen en dan een weiland, waar we wel eens ons school- en volksfeest hebben gevierd, met draaimolen, schiettent en viskraam! Het schoolfeest, dat om de twee jaar is, begint zaterdagsmiddags om 1 uur met een optocht .Het jaar, waarin geen schoolfeest is, is er een schoolreis. Daarvoor sparen we door elke maandag een kwartje of dubbeltje mee naar school te brengen, afhankelijk van de verte van de reis.

Na het weiland komt de pastorie, een brede woning met aan de voorkant een fraaie tuin met vijver. De pastorie doet niet meer als zodanig dienst en wordt bewoond door twee gezinnen, t.w.Mersman en Seinstra. Het oudste zoontje van Seinstra komt door bloedvergiftiging te overlijden en dat maakt diepe indruk bij alle dorpsbewoners, jong en oud. Het jongste meisje van dat gezin is een z.g. dwergje en dat is erg populair.
Tegenover de statige boerderij van Van der Sluis is aan de rechterkant van de weg het populaire “Werkmansleantsje”, een “reed” tussen de Lijkweg en de Hegedyk. Gezinnen en vrijende paartjes betrekken dit mooie laantje regelmatig in hun wandelingen.
Een paar honderd meter verder is de consistoriekamer, waar bijeenkomsten zijn van de kerk, die weer een paar honderd meter verder staat. De kerk is, toen nog zonder toren, gebouwd in 1797.

Even voorbij de kerk, aan de rechterkant van de weg is de oud-ijzerhandel van de gebroeders De Vries, die wij altijd de “Melissen” noemen.
Een klein eindje verder is aan de linkerkant van de Lijkweg de bakkerij van Berend Spijkman, waar het net als bij de twee andere bakkers in het dorp zo nu en dan heerlijk ruikt!
Even voorbij Spijkman hebben we achter het huisje van familie Van der Wijk ook wel gekorfbald. Even verder maakt de weg een grote bocht naar links. In de bocht kun je via het zandpad rechts naar de “Hegedyk”, waar ook nog een paar boerderijen bij Kortezwaag horen. In één van de boerderijen woont Tine de Vries, de beroemde kortebaanrijdster.
Na een dikke honderd meter maakt de weg een bocht naar rechts. Bij het eerste huis aan de rechterkant hangt een rode brievenbus van de P.T.T. (Posterijen, Telegrafie, Telefonie)..