Door Anne Veenstra
Mijn schoonvader bewaarde jaren geleden altijd “De Woudklank” voor mij en kon dan precies checken wanneer we weer een familiebezoek aan Gorredijk moesten brengen. In die oude weekbladen stond een rubriek van Hans de Jong en die trok mijn speciale aandacht. Alle stukjes die over Kortezwaag en Gorredijk gingen heb ik uitgeknipt en bewaard, al of niet ingeplakt. Nu ik die weer eens doorblader zie ik de verscheidenheid aan scholen en kerken in de jaren ’40 – ’50 van de vorige eeuw!
Ik begin maar met de lagere school in Kortezwaag op de kruising Nijewei/Lijkweg (nu De Leyen), omdat ik daar heb geleerd opstellen en verhalen te schrijven. De hoofdingang was aan de Lijkweg. Om binnen te komen moest je eerst met een paar treden de stoep op, dan over een rooster en na het openen van de deur verscheen je in de hal met de mooie traditionele kapstokhaakjes en klompenbakken. Rechts was het lokaal van hoofdmeester Wapstra met de klassen 5,6,7en 8 en links van de hal de lokalen van juf Reinbergen (1,2) en meester Bethlehem (3,4) en er was nog een leeg lokaal. In het midden van de hal was een wasbak met kraan en een drinkfonteintje. Aan het eind van de gang was het kolenhok en achter de school waren de toiletten. Het huisje tegenover de hoofdingang is in vroeger jaren een café geweest en daar is Plaatselijk Belang Kortezwaag opgericht.
Als we van Kortezwaag naar de gymzaal in Gorredijk liepen of holden, dan kwamen we op de Langewal twee vervallen bouwwerken tegen. Het eerste gebouw was de sjoel of synagoge. Daarnaast stond de voormalige Joodse school, maar daar woonden toen de families Wisman en Stoelwinder . Over de Joden in Gorredijk is al veel geschreven en het monument bij de hoofdbrug herinnert aan hun verleden in Gorredijk: Mei ’wy dy nea ferjitte, o Israël Dyn glans, dyn delgong en dyn wreed ferdjer sjocht op in moanjend tsûgnis op ús del Dyn ivich god’lik teken Davids stjer
Na de onthulling van het monument hebben we er met het eerste elftal van v.v.Gorredijk nog een onvergetelijke reis naar Israël aan over gehouden. Even verderop, naast drogist Herman Zwart is een andere leegstaande kerk, namelijk de voormalige Doopsgezinde Kerk. Voor deze kerk was een nieuw gebouw verrezen aan de Stationsstraat. Na een lange leegstand vestigde het naai-atelier Sturka zich in dit gebouw. Directeur Westerveld kwam vanuit Zutfen naar Gorredijk en wist zich spoedig met zijn gezin een plaatsje in de Gorredijkster gemeenschap te veroveren.
De nieuwe Doopsgezinde Kerk staat aan de Stationsweg en in het begin van de vijftiger jaren was ds. Van der Bent predikant. Hij had veel contact met mijn vader, die voorzitter was van het Humanistisch Verbond. Vreemd, zou je zeggen, een anarchist /humanist/anti-kerkelijke veel op één lijn met een dominee. Ik vond de predikant , die regelmatig bij ons thuis kwam en me nu doet denken aan Jan Terlouw, ook erg aardig en daarom koos ik op de ULO voor zijn catechisatie i.p.v. die van dominee DeBoer of pater Lemmens. De paar leerlingen die de lessen van dominee Van der Bent volgden, werden ook uitgenodigd voor de Doopsgezinde jeugdclub. Van de paar keer dat ik er geweest ben, herinner ik me nog het aanleren van verschillende touwknopen en de bijeenkomst , waar ieder een bijdrage leverde. Ik herinner me hiervan de bijdrage van Rink de Vries en zelfs de eerste drie regels van het gedicht van Jacqueline van der Waals, dat hij voordroeg: “De grond is wit, de nevel wit, de wolken, waar nog sneeuw in zit, Zijn wit, dat zacht vergrijzelt.” Leuke bijkomstigheid is misschien dat ik ruim 10 jaar later met een nicht van Rink trouwde. Aan de Stationsweg was ook de U.L.O. (Uitgebreid Lager Onderwijs) waar ik na een aantal fijne jaren mijn eerste “echte” diploma haalde. Ik maakte twee directeuren mee, t.w. Bergmans en Grolleman. De leraren Bootsmsa, Bosveld en Feikema en conciërge Tuttel waren het meest honkvast. Vier gym-leraren maakte ik er mee, n.l. Zaadstra, Bos, De Boer en als invalkracht dorpsgenoot Auke Jongsma, de docent van “Stânfries”. De eerste gymlessen vonden plaats in het gymlokaal aan de Hoofdstraat, later in de moderne gymzaal bij de nieuwe openbare lagere school.

Voor de meeste kinderen in Gorredijk en Kortezwaag begon de eerste vorm van onderwijs op Nut ‘s Kleuterschool of Bewaarschool of Fröbelschool, zoals het niet verplichte onderwijs voor kleuters van 4 tot 6 jaar ook vaak werd genoemd. Deze houten school stond aan de Schoolstraat.
Op de Nuts Kleuterschool zaten kinderen van alle gezindten en je kon heus niet aan de gezichten van de kleuters zien of ze “openbaar” of “fyn” waren.

Dat merkte je trouwens ook niet aan het gedrag. Zodra de kinderen op zesjarige leeftijd onder de “leerplicht” vielen, dan gingen de ouders (helaas) ineens kiezen en keuze was er genoeg! Openbare scholen stonden er in Kortezwaag (hoofd Wapstra) en aan de Hoofdstraat in Gorredijk (hoofd respectievelijk De Wit en Wieling). Halverwege de jaren vijftig verhuisde laatst genoemde school naar de Ringenoldusstjitte.

Aan de Brouwerswal, tussen brandstoffenhandel Zetzema en Foto Jacobi stond, iets achteraf Rehoboth, de hervormde school (hoofd Visser). Hier gingen ook enkele kinderen uit Kortezwaag en de Singel (Jubbega) naar toe. Verder stond aan de Jodocus Heringastraat de Gereformeerde School (hoofd Offringa). Deze twee Christelijke scholen zijn later gefuseerd. Op de hervormde school zaten jongens als Siene Hes, Berend Visser en Bertus Pietersma, die op de linker foto zijn te herkennen.

Tijdens de Winkelweek vertoonde Foto Jacobi op het schoolplein van REHOBOTH tijdens de avonduren op een groot scherm films. Het schoolplein lag verscholen tussen brandstoffenhandel Evert Zetzema en Foto Jacobi en leende zich goed voor dergelijke evenementen. Toen de Hervormde School ook naar de Jodocus Heringastraat verhuisde kwam in het leeg gekomen gebouw de lak- en chroominrichting BLEBO (Bles en Bosma). Uit bovenstaande blijkt dat er nogal wat gezindten waren in Gorredijk en daarom waren, zoals gebruikelijk in die tijd ook nogal wat kerken. Zelfs Kortezwaag had haar eigen kerk, de Nederlands Hervormde Kerk met ds.Dedden.

Ook Gorredijk had een Ned.Herv.Kerk en zo goed als ik weet hadden beide kerken later een gezamenlijke dominee, waarvan ik me ds. De Boer en ds. Hijlkema nog goed herinner. Als kind heb ik de binnenkant van de kerk in Kortezwaag nooit gezien, maar toen ik naar de ULO ging hadden we schoolconcerten in de Hervormde Kerk aan de Kerkewal. Deze kerk is afgebroken,maar het kerkhof is er nog steeds. Voorafgaande aan die concerten werd er door de “ULO-biggen” snoep ingeslagen bij kruidenier Van der Meer naast de ingang van de kerk. De snoep verdween in de magen, de papiertjes vaak op hoofd of schouders van medescholieren!
Aan de Kerkewal stond maar één kerk, aan de Brouwerswal drie! Eigenlijk zouden deze twee namen dus andersom moeten zijn. Aan het einde van de Brouwerswal , vlakbij schilder Alstein en melkboer Homans was een pakhuis van drankenhandel Sietze van der Vegt. Dat pakhuis werd in 1956 gehuurd door de katholieke kerk en dat werd het begin van de vorming van een nieuwe parochie. Uit de wijde omgeving trokken de rooms-katholieken naar dit voormalige pakhuis even voorbij “Bleekersbrêge”. Het was in het begin even wennen om pater Beda Lemmens door de straten van Gorredijk te zien wandelen, maar spoedig was iedereen gewend aan de uiterst vriendelijke pater met de zachte “g”. Ik heb heel wat “gegoogled “ om dat oude pakhuis in beeld te krijgen, maar slechts een deeltje is te zien op de bij dit artikel afgebeelde foto van “Eben Haëzer” (Aebele Haze-ear). Naast de genoemde Rooms Katholieke kerk en Eben Haëzer was er aan de Brouwerswal ook nog een Gereformeerde Kerk. Ook daarvan is zo goed als niets terug te vinden op Google.

De Gereformeerde Kerk stond een beetje verscholen achter de pastorie, de Gereformeerde school en de hengelsportzaak van Meine en Jelle Beenen. Net als bij het kerkhof van de vroegere Hervormde kerk aaan de Kerkewal, staat er ook bij de Joodse Begraafplaats aan de Dwarsvaart geen kerk, maar toch vind ik dat ze op deze bladzijde genoemd moeten worden vanwege hun geloofsinslag.

Kerk-kerkhof Kortezwaag .

Joods kerkhof Kortezwaag.